Mensen zijn van nature geneigd te doen wat hun ingeeft. Van nature, laten we zeggen ‘vroeger in de oertijd’, ging alles om slechts één ding: overleven; handelen op intuïtie, ‘je hart sprak altijd’. Plichtsbesef en het dagelijks nemen van je verantwoordelijkheden stond nooit voor niemand ter discussie.
Plichtsbesef: afspraak is afspraak… toch?
Tegenwoordig volgen we onze intuïtie vrijwel niet meer en draait onze bovenkamer op volle toeren. Geld, carrière, belangen en onze ego; alles extra gevoed door technologie, (sociale) media en de drang naar bezet. We wikken en wegen, we worden allemaal (dus jij ook) dagelijks geconfronteerd met onze eigen dwalingen, piekermomenten en hersenspinsels. Met andere woorden; De balans tussen ‘hart en hoofd’ is zelden nog aanwezig.
Plichtsbesef
Hoe hoger in de hiërarchie, hoe eerder ego, imago en eigen belang voorop staan. Thuis en op het werk, ook al is het op afstand. Tussen collega’s, binnen je relatie en binnen families. Van plichtsbesef is vrijwel geen spraken meer, en naarmate de tijd verstrekt is het nakomen van je plichten ook niet meer haalbaar zonder drastische maatregelen. Van plichtsbesef is dan pas weer sprake wanneer we (tijdig) tot denken worden aangezet en/of wanneer we rigoureuze maatregelen nemen. Dan is er ‘spijt’ wat overblijft, ‘had ik maar’ wat resteert.
Handelen uit plichtsbesef heeft vaak een ethische waarde. Alleen als je mensen helpt omdat het je plicht is, hebben je daden ethische waarde. Maar zelfs als je handelt vanuit plichtsbesef, zijn je daden nog niet altijd juist. Als je je daden laat bepalen door je neigingen (inclinaties), ben je nog niet op ethisch terrein. Je daden kunnen verstandig of onverstandig blijken te zijn (dat wil zeggen, goed of slecht voor je), maar niet per se goed of fout.
Chinezen en Japanners bijvoorbeeld staan erom bekend dat ze bereid zijn hard te werken en dat ze een sterk plichtsbesef hebben. En dan te beseffen dat binnen ons Europese westen handelen vanuit plichtsbesef zelfs als vreemd wordt ervaart. Vanuit o.a. Azië en de Verenigde Staten is er veel kritiek op ‘onze’ doorgeschoten individualisme of gebrek aan plichtsbesef en onderling onethisch handelen.
We bepalen toch alles zelf. We zijn vrij, eigen baas en onafhankelijk…. toch?
Handelen vanuit plichtsbesef
Soms is plichtsbesef de rede om af te zien van (het voortzetten van) je functie of baan omdat ethiek ter discussie komt (of kan komen) te staan. Soms is het zelfs de rede een relatie te beëindigen, te verhuizen of elk contact met familie te verbreken.
Wanneer we onze de vraag stellen; handelen we dagelijks, in de rol die we nu uitvoeren, vanuit het besef wat onze plicht is? En doen mensen in onze omgeving dit naar behoren? Een paar voorbeelden;
- plichtsbesef als aandeelhouder, businesspartner
- plichtsbesef als ouder van je (stief-)kinderen
- plichtsbesef als levens-partner
- plichtsbesef als CEO, bestuurder of executive
- plichtsbesef als HR-medewerker
- plichtsbesef als journalist
- plichtsbesef als bankier of assurantieadviseur
- plichtsbesef als influencer of marketeer
- plichtsbesef als jurist/advocaat
- plichtsbesef als ambtenaar
- plichtsbesef als eigenaar van een huisdier
- plichtsbesef als klokkenluider
- plichtsbesef als manager tijdens een reorganisatie
- plichtsbesef als mens wanneer te die snel conclusies trekt
- plichtsbesef als militair, rechercheur, politiebeambte, brandweer en zorgverlener
- plichtsbesef als geïnfecteerde met een virus, hoe ‘onschuldig’ dan ook
- plichtsbesef als kind van je ouders en naar ouderen in het algemeen
- en plichtsbesef als wereldburger, als mens
Plichtethiek (of deontologie) is binnen Europa met het doorgeschoten individualisme een schaars goed. Het zakelijk immoreel handelen, het negeren en ter discussie stellen van gedragsregels voor slechts eigen gewin; corporate en politiek Nederland laat dagelijks blijken dat haar plichtsbesef vaak ver te zoeken is.
Het is verwerpelijk dat organisaties en bestuurders leugens en bedrog inzetten ter compensatie van eigen onkunde en in belang van eigen gewin en ego. Elk weldenkend mens vindt het verwerpelijk dat er individuen zijn die (willens en wetens) het eigen belang vooropstellen ten opzichte van een eigen kind/huisdier of ouder.
En toch is het ethisch handelen en het handelen uit plichtsbesef de basis om weg te blijven van een burn-out en een overspannen relatie met je omgeving. Ethiek vanaf de basis, je plicht doen, uit principe…
Welk rapportcijfer geef jij jezelf als organisatie, als individu, als medewerker, bestuurder of ouder als het gaat om plichtsbesef en je ethisch handelen?
Controle over je daden
Als consultant, coach, moderator en mind- en organisatieprogrammeur kom ik veel herstelpogingen tegen bij organisaties en bij individuen. Het top-down niet meer ‘in controle zijn‘ en het nemen van beslissingen met een verkeerd onderbuikgevoel. Individueel in onbalans, overspannen, geïrriteerd, je geweten knaagt.
Als de pijn en noodzaak niet overal wordt gevoeld zullen de pogingen tot herstel tevergeefs zijn. Wanneer organisatie en individuen ‘overspannen’ zijn, tegen een ‘burn-out’ aanlopen dan wordt meestal de noodzaak snel herkent en erkent.
Stel jezelf de vraag; gedraag ik me als een echte Nederlander of als trotse wereldburger die zijn verantwoordelijkheid neemt? Het is aantoonbaar dat wanneer organisaties en individuen controle krijgen over hun daden, ethiek, moraal, passie en bevlogenheid snel weer toeneemt. Daarvoor hoeven we echt niet terug naar de oertijd.
Nawoord:
Plichtsbesef en intuïtie; het is met elkaar verbonden. Dat we onze intuïtie en ‘oergevoel’ negeren, dat we niet weten hoe we op ons onbewuste moeten reageren heeft o.a. te maken met het gegeven dat we geleefd worden en ons contact met de de basis (de natuur, de details en echte gevoelens) volledig kwijt zijn. Wanneer je dit hersteld, herstel je automatisch je plichtsbesef. Weten hoe?
Mark Nijenhuis 